Mag je alleen rouwen als dierbaren zijn overleden? Of heeft een gebroken hart ook rouwruimte nodig? Mag je rouwen omdat je bedrijf failliet is gegaan, omdat je bent ontslagen? Is het geoorloofd om te rouwen omdat je kind psychisch lijden heeft,
omdat jezelf ongeneselijk ziek bent en je dit leven moet gaan loslaten …
voel je onderdrukte rouwemoties als mantelzorger,
ervaar je een intens gemis na de dood van je huisdier.
Mag je überhaupt rouwen omdat bepaalde diersoorten uitsterven, een heilige berg wordt verwoest, een democratie ten einde lijkt, een volk wordt uitgeroeid.

Wat is rouw? Wanneer ervaar je rouw, wanneer mag je rouwen, wanneer geef jij jezelf de nodige rouwruimte? Hoe overleef jij het levensbepalende verlies?

Bovenstaande houdt mij al een lange tijd bezig. Mijn hele leven heb ik te maken met verlieservaringen; klein verlies waar ik eenvoudigweg mee moest leren leven en die mij mentaal sterker hebben gemaakt om het grotere verlies aan te kunnen.
Het grotere verlies?
Ik doel hier op het verlies dat-en-wat wel degelijk levensbepalend voor mij is geweest echter door mijn omgeving niet op die manier gezien werd. Waardoor het voor mij vanzelfsprekend was het verlies eenvoudigweg te accepteren en zonder de nodige rouwruimte door moest met het leven. Versta mij goed, er mochten zeker tranen zijn die ook rijkelijk vloeiden. Het bewuste en transformatieve deel van het verlies bleef (veelal) uit.

Dit ben ik mij bewust geworden.
Na verschillende opleidingen, trainingen, lezingen en vele gesprekken over verlies en rouw, werd ik mij bewust hoe ik in mijn leven omging met de grote verliesmomenten. Pas na het overlijden van mijn levenspartner (ruim drie jaar geleden) kon ik op nieuwe wijze levensbepalend verlies en daarmee de echte rouw recht in de ogen kijken. Ik ben het vol aangegaan en dat heeft mij zo ontzettend veel gebracht. Met behulp van een professional kon ik mijn verlies-patronen transformeren: boosheid werd verdriet. De ervaren eenzaamheid na het verlies werd omgezet in het voeren van gesprekken over het verlies waardoor ik de leegte ben gaan ervaren. En juist in die leegte kon mijn persoonlijke transformatie plaatsvinden. Het verlies werd hiermee de overgang naar wat nog zou gaan komen.   

In die periode kwam ik er achter dat ik het verdriet om het verlies altijd heb omgezet naar boosheid. Boosheid was mijn voeding om in beweging te blijven. Om heel hard te kunnen (blijven) werken en veel te sporten. Om continu actief bezig te zijn.
Dat heeft mij trouwens ook veel gebracht. Het heeft mij het verlies doen overleven en daarom kijk ik met liefde terug naar wat ik toen nodig had om staande te blijven.

Tegenwoordig doe ik het anders en neem ik bij persoonlijk verlies de rouwruimte daar waar ik voel dat ik het nodig heb. Ik maak wandelingen met mijn hond, stap op de fiets door het prachtige Limburgse Heuvellandschap, ben in de tuin aan het werk en ben een praktijk voor verlies, rouw en stervensbegeleiding gestart. Naast mijn interim-werk bij transformatie in organisaties, voer ik het goede gesprek over levensbepalende verlieservaringen, over rouw, over sterven, over rouwruimte, healing en transformatie. Door te luisteren, te kijken, te oefenen, door er eenvoudigweg te zijn ervaart men gezien te worden in het persoonlijke verlies, de leegte die dit achterlaat en de behoefte aan nodige rouwruimte.

En ja,
ik voel ook de pijn van het verlies als ik denk aan hoe wij de planeet verwoesten. En ja, mijn hart breekt als ik kijk naar de beelden van de verwoestende conflicten en genocides. De verhalen van vluchtelingen hoor die huis en haard hebben moeten achterlaten.  En ja, de tranen rollen over mijn wangen als ik de verhalen lees van de verschillende culturen waar natuurlijke heiligdommen worden weggevaagd voor de economische welvaart  van de ander. Zo las ik onlangs in het blad Puur Natuur  (Natuurmonumenten) dit artikel over ecologische rouw. Mooi hoe deze verlieservaring werd onderzocht en beschreven. Dat in het artikel wordt aangegeven dat rituelen nodig zijn ook bij het verlies van onze natuur op aarde.
In haar nieuwe film Just Our Heart schenkt Maartje Nevejan ook aandacht aan de nodige rituelen bij ecologisch verlies. Tevens neemt zij ons in deze documentaire mee in twee andere levensbepalende verlieservaringen. Een ingrijpend verhaal over een bijzonder ritueel na de dood van de ouders van twee jonge kinderen en een interview waarin de pijn en trauma’s van koloniale rouw zo duidelijk wordt weergegeven. Het Nederlands Jeugdinstituut geeft over het laatste een interessante uitleg over op haar website.

JA,
ook ik voel het intense verdriet van ons aller en  het grote verlies in deze Wereld en van onze Aarde. Ik zie overal ter wereld mijn boosheid terug in de demonstraties, pamfletten en acties om de verwoestingen tegen te gaan. Ik steun hen hierin en tracht daarbij zoveel mogelijk helend te zijn. Ik leef met de positieve hoop dat ik op deze wijze en als onderdeel van het geheel bijdraag aan het welzijn van alles dat-en-wat leeft & beeft. 
Dit doe ik ook in mijn directe omgeving. Juist in mijn directe omgeving kan ik het grote verschil maken door in mijn dagelijkse werk mensen met levensbepalende verlieservaringen te begeleiden en organisaties door de nodige transformatie. Te luisteren naar wat het ervaren verlies is, waar de pijn vastzit, welke leegte achterblijft in het nog-niet weten wat er gaat komen.

Tussen loskomen en leven …
nog niet weten hoe het eruit gaat zien waarbij de nodige rouwruimte om het verlies een overgangsfase (b)lijkt. Ook wel liminaliteit genoemd: een chaotische periode tussen dat-wat was en dat-wat gaat komen.

Welk levensbepalend verlies ervaar jij? Hoe rouw jij om jouw verlies, wat heb jij nodig om door de rouw heen het nieuwe leven te kunnen omarmen? Hoe overleef jij deze overgangsfase?

Van 30 november tot en met 5 december 2025 organiseren Maartje Nevejan en ondergetekende een rouwretraite op Terra Nova in Frankrijk.  We hebben nog plek voor twee personen. Kijk hier voor meer informatie.

Kom ook naar Terra Nova in Frankrijk en gun jezelf jouw nodige rouwruimte.
Mocht Frankrijk te ver weg zijn, kom dan vooral naar mijn praktijk. We onderzoeken samen wat jij nodig hebt om het levensbepalend verlies te overleven.